Merhabalar.
Dünyamız üç boyutlu küresel bir cisimdir. Bir dünya haritasına baktığımız zaman aslında dünyamızın iki boyutlu bir düzleme çizilmiş halini görürüz. Üç boyutlu küresel cisimleri iki boyutlu düzlemlere aktarabilmek zordur. Bu sebepten ötürü haritalar çizilirken bazı yöntemler kullanılır. Biz bunlara “projeksiyon yöntemleri” diyoruz.
Bu haritaya dünyada en çok kullanılan dünya haritası diyebiliriz. Bu harita “Merkatör Projeksiyonu” kullanılarak çizilmiş bir haritadır. Merkatör Projeksiyonunun birçok özelliği var ancak biz sadece en ilginç olanına değineceğiz. Nedir bu ilginç özellik? Yukarıda görmüş olduğunuz dünya haritasında kutba yakın bölgeler ekvatora yakın bölgelere nazaran daha büyük gösterilir. Bir diğer değişle kutba doğru gidildikçe ülkelerin büyüklükleri gerçeklikten uzaklaşır. Hemen örnek verelim:
Rusya yaklaşık olarak 17 milyon kilometrekare ile dünyanın en geniş yüzölçümüne sahip devleti. Ancak yukarıdaki resimlerde de gördüğünüz gibi Rusya Afrika üzerinde olsaydı o kadar da büyük gözükmeyecekti. Çünkü Rusya Afrika’ya göre kutba daha yakındır. İlginç değil mi? Çarpıcı örneklerle devam edelim:
Harita üzerinde aynı boyutta gibi gözükse de gerçekte Grönland Afrika kıtasının sadece 1/14’üne tekabül etmektedir.
İşte bir diğer şaşırtıcı örnek: Haritaya baktığımızda Kanada sanki Avustralya devletinin 2 katı büyüklüğünde. Ancak Kanada’nın yüzölçümü Avustralya’dan sadece 1.285.825 kilometrekare daha büyüktür (Not: Kanada’nın yüzölçümü 9.984.675 kilometrekaredir). [1] Daha birçok ülkeyi karşılaştırmak için bu internet sitesini kullanabilirsiniz.
Bir diğer projeksiyonumuz ise Gall-Peters Projeksiyonu. Gall-Peters Projeksiyonu kullanılarak çizilmiş dünya haritalarında ülkelerin alanları gerçektekilerle neredeyse birebir örtüşür. Ancak bunu yapabilmek için ülkelerin şekilleri bozulur. Bu arada, ilk paragrafımda üç boyutlu küresel cisimleri iki boyutlu düzlemlere aktarmanın zor olduğundan bahsetmiştim. Şimdi bu tezi güncelleme vakti. Üç boyutlu küresel cisimleri iki boyutlu düzlemlere tam olarak aktarabilmek imkansızdır.
Birçok alternatifi olmasına rağmen neden dünyada hâlâ en çok Merkatör Projeksiyonu kullanılıyor? Bunun elbette birçok sebebi var. Mesela bunlardan birisi: Gerçek hayatta yaptığınız 90 derecelik dönüşler harita üzerinde de 90 derece olarak gözükür. Bu sebepten ötürü Google, Yandex gibi şirketler navigasyon sistemlerinde Merkatör Projeksiyonunu kullanırlar. Bunun haricinde atlaslar için kolay olmasını ve eskiden pusulayla seyahat eden gemiciler için kolaylık sağlamasını da örnek olarak sayabiliriz (bkz. kerte hattı).
Bazı insanlar ise bu popülerliğin politik amaçlar doğrultusunda oluştuğunu söylüyor. İlk Merkatör Projeksiyonlu Dünya haritası Gerardus Mercator tarafından 1569’da çizildi. Sahiden de, o dönemdeki Avrupa sömürgeciliğini de ele alırsak Avrupa merkezli bir Dünya haritası Avrupalıların lehine olan bir harita. Yaşamınız boyunca gördüğünüz bir haritanın algınız üzerinde yaptığı büyük etkiyi tahmin edebilirsiniz. Üstelik, Dünya’nın küresel oluşundan dolayı aslında Dünya’nın yukarısı-aşağısı ya da merkezi gibi bir durum da söz konusu değildir. Biz yaptığımız haritalarla bunu belirleriz. Dolayısıyla Merkatör Projeksiyonunun günümüzde hala popüler olmasındaki bir sebep de gelişmiş ülkelerin kendilerini büyük ve merkezci olarak atfeden algıyı değiştirmemek istemesi de olabilir. Ancak tabii ki bu fikirlerin kesinliği yoktur, sadece bir tahmindir.
Not: Yukarıda gördüğünüz ters dönmüş dünya haritası bir Merkatör Projeksiyonu haritası değildir.
Günümüzde pek çok ülkenin desteğiyle diğer projeksiyonlarla yapılmış dünya haritaları daha da yaygınlaşıyor. Bunun algılarımızı değiştirmeye yönelik güzel bir hamle olduğunu söyleyebiliriz.
Sağlıcakla kalın.
Not: Bu bağlantıya tıklayarak bütün projeksiyon çeşitlerini görebilir ve aralarında karşılaştırma yapabilirsiniz. Unutmayın, tüm projeksiyon çeşitlerinin kendilerine özgü kolaylıkları ve avantajları vardır. Ancak hiçbiri gerçeği tam olarak yansıtmaz.
Vikipedi [1]
Daha fazla bilgi için:
Yaklaşık 2 senedir Defter Arkası'nda yazılar yazıyorum. Genellikle deneme ve öykü yazarım; fakat ara sıra bilimsel yazılar da yazıyorum. Bir süredir sosyal bilimler üzerine yoğunlaştığımdan dolayı, yazılarım da bu doğrultuda olmaya başladı. Eğitimime Haydarpaşa Lisesi'nde devam ediyorum.